De visienota van Filip De Rynck en Lieven Janssens over de toekomst van het binnenlands bestuur is een knap en belangrijk werkstuk. Hun tekst stelt een aantal zaken op scherp en zwengelt het debat aan over het binnenlands bestuur en de Vlaams-lokale verhoudingen. Dat is ook nodig want veel pijnpunten - rond bestuurlijke verrommeling, lokale bestuurskracht, provincies en intergemeentelijke samenwerkingen of regionale structuren - slepen al lang aan.
De Vlaamse sociale partners verenigd in de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (SERV) onderschrijven dat een slagkrachtig binnenlands bestuur samenhangende hervormingen vergt op meerdere terreinen. Het antwoord op de maatschappelijke uitdagingen zit niet zozeer in andere structuren en bevoegdheden, wel in intensere en andere vormen van interbestuurlijke samenwerking. Dat zei Danny Van Assche vandaag als ondervoorzitter van de SERV in een eerste globale reactie van de Vlaamse sociale partners op de visienota.
Danny Van Assche, ondervoorzitter SERV:
"De visietekst van prof. De Rynck en dr. Janssens sluit goed aan bij het SERV-advies van drie jaar geleden om de pijnpunten in samenhang en op basis van een langetermijnvisie aan te pakken. De Vlaamse werkgevers- en werknemersorganisaties zoeken graag mee naar goede beslissingen want deze discussie is geen ver-van-ons-bed-show. Ze bepaalt mee de kwaliteit van het beleid en van de dienstverlening die de Vlaamse en lokale besturen aan ieder van ons én aan onze ondernemingen bieden. Uiteindelijk moet het doel kwaliteitsvoller, effectiever en efficiënter beleid zijn. Dit moet voorop staan.”
Visienota sluit aan bij SERV-advies
Heel wat zaken uit de visienota sluiten aan bij het advies en rapport over lokale bestuurskracht van de SERV uit 2020:
- Schaalvergroting is nodig om te komen tot sterkere lokale besturen. Sommige lokale besturen hebben nu al veel moeite om de huidige bevoegdheden degelijk in te vullen, laat staan als er nog extra bevoegdheden bijkomen. De krapte op de arbeidsmarkt versterkt het probleem omdat het steeds moeilijker wordt om gespecialiseerde medewerkers aan te werven en te houden. Ongelijke bestuurskracht leidt er ook toe dat burgers en ondernemingen niet overal op dezelfde lokale dienstverlening kunnen rekenen.
- Ook de basisredenering rond fusies van lokale besturen sluit aan bij wat de SERV eerder adviseerde. Dat wil zeggen: een periode waarin vrijwillige fusies worden gestimuleerd, maar op een meer gestuurde manier dan vandaag die moet leiden tot een meer betekenisvolle clustering en schaalgrootte, met op termijn verplichte fusies waar nog nodig.
- Lokale besturen meer bevoegdheden toeschuiven is geen toveroplossing. Het antwoord op veel beleidsuitdagingen ligt niet zozeer bij meer bevoegdheden voor lokale besturen maar bij betere interbestuurlijke samenwerking én samenwerking met maatschappelijke organisaties, ook op lokaal en bovenlokaal niveau. Dat staat ook zo in de visienota. In die zin willen de Vlaamse sociale partners waarschuwen voor een eenzijdige lezing of benadering die veronderstelt dat alles beter zal gaan als de bevoegdheden verschuiven naar lokale besturen.
Vlaams beleidsniveau blijft belangrijk
Als Vlaanderen evolueert naar minder maar sterkere lokale besturen dan gomt dat het Vlaamse bestuursniveau niet weg. Het Vlaamse niveau blijft belangrijk om te zorgen voor sturing, kwaliteitszorg en samenwerking en om erover te waken dat alle Vlamingen toegang hebben tot kwaliteitsvolle dienstverlening aan gelijkaardige voorwaarden.
Wel opent de visienota terecht de discussie over het politieke systeem en over de performantie, organisatie en werking van de Vlaamse overheid. De discussie over het binnenlands bestuur gaat inderdaad minstens even veel over het functioneren van de politiek en de Vlaamse overheid als over lokale besturen. Het gaat in het bijzonder ook over de vraag wat dan precies de verhouding Vlaams-lokaal moet zijn in die interbestuurlijke samenwerking. Dat is voer voor verdere discussie, en het zal ook afhangen van de concrete problematiek.
Ook de financieringsdiscussie niet uit de weg gaan
Tot slot mag de moeilijke financieringsdiscussie niet uit de weg gegaan worden. Terwijl de visie-tekst hier wat vaag over blijft, dringen de Vlaamse werkgevers- en werknemersorganisaties aan om ook het financiële plaatje goed te bekijken. Het gaat dan niet alleen over het gemeentefonds maar ook over de gemeentelijke fiscaliteit en andere inkomstenbronnen van lokale besturen. Snoeien in uiteenlopende gemeentelijke belastingreglementen en komaf maken met de vele kleine Vlaamse projectsubsidies dienen zich aan.
Verdere discussie en betrokkenheid nodig
De Vlaamse sociale partners hopen dat de visienota de erg belangrijke bestuurlijke én maatschappelijke thematiek van de kwaliteit en organisatie van het Vlaamse binnenlands bestuur hoger op de agenda kan krijgen en kan leiden tot een meer onderbouwd en sereen debat dan in het verleden mogelijk was.
De voorstellen zijn echter ook omvattend en verregaand en het transitieproces dat nodig is om ze in praktijk te brengen erg omvangrijk en complex - ook voor de betrokken diensten en hun personeel. De Vlaamse sociale partners engageren zich dan ook om de komende tijd in hun organisaties en in de SERV veel aandacht aan de visienota te besteden en een meer uitgebreide reactie voor te bereiden.